Syndrom Sanfilippo to genetyczna choroba funkcji metabolicznych organizmu polegająca na uniemożliwieniu prawidłowego rozkładu cukrów złożonych zwanych glikozoaminoglikanami (GAG) lub mukopolisacharydami. Choroba ta należy do grupy mukopolisacharydoz (w skrócie MPS), która to z kolei jest podgrupą lizosomalnych chorób spichrzeniowych. Syndrom Sanfilippo nazywany jest też MPS III.
Przyczyną MPS III jest brak lub defekt enzymu biorącego udział w degradacji (rozkładzie) mukopolisacharydów. W przypadku braku lub znacznego obniżenia aktywności enzymów odpowiedzialnych za rozkład mukopolisacharydów nie są one degradowane i wydalane z organizmu, ale gromadzą się w lizosomach oraz przestrzeni międzykomórkowej. W przypadku MPS III, glikozoaminoglikanem, który gromadzi się w lizosomach komórek jest siarczan heparanu. Gromadzenie się mukopolisacharydów w lizosomach powoduje stopniowe upośledzenie funkcji komórek, tkanek i praktycznie wszystkich narządów w tym także centralnego układu nerwowego.
Do tej pory wyodrębniono cztery typy syndromu Sanfilippo w zależności od tego, który enzym jest uszkodzony:
Typ A, najczęściej spotykany, osoby dotknięte tą formą choroby nie posiadają lub mają uszkodzony enzym zwany heparano-N-sulfataza.
Typ B występuje, gdy chory nie posiada lub nie wytwarza dostatecznej ilości enzymu alfa-N-acetyloglukozaminidaza.
Typ C występuje, gdy chory nie posiada lub nie wytwarza dostatecznej ilości enzymu alfa-glukozaminidyno-acetylotransferaza acetylo-koenzymu A.
Typ D występuje, gdy chory nie posiada lub nie wytwarza dostatecznej ilości enyzmu N-acetyloglukozamino-6-sulfataza.
Typ A jest najczęściej spotykany i charakteryzuje się najostrzejszym przebiegiem ze skutkami ujawniającymi się w najkrótszym czasie. Typ B jest mniej powszechny i zazwyczaj symptomy pojawiają się w dłuższym okresie czasu. Typ C jest bardzo rzadki, ze skutkami ujawniającymi się w średnim okresie czasu. Mimo tych ogólnych zasad, każdy przypadek choroby jest inny i charakteryzuje się inną agresywnością czasu występowania objawów.
Mukopolisacharydozy (w tym syndrom Sanfilippo) są chorobami dziedziczonymi w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że do wystąpienia choroby konieczne jest przekazanie przez oboje rodziców uszkodzonego genu. Rodzice mają w związku z tym 25% szans na przekazanie obu uszkodzonych genów swojemu dziecku.
MPS III jest prawdopodobnie najczęstszą formą mukopolisacharydoz występującą raz na 70.000 urodzeń, w tym:
Typ A – raz na 114.000 żywych urodzeń
Typ B – raz na 211.000 żywych urodzeń
Typ C – raz na 1.407.000 żywych urodzeń
Typ D – raz na 1.056.000 żywych urodzeń
Co dzieje się z dzieckiem z syndromem Sanfilippo?
Sanfilippo jest zdradziecką chorobą, która często nie ujawnia się przez lata. Większość dzieci rodzi się bez żadnych widocznych objawów, które mogłyby wskazywać na chorobę. Często dopiero w wieku przedszkolnym (lub nawet później w przypadku typu C) zauważalne są opóźnienia w rozwoju dziecka czy deformacja ciała. Nawet wtedy, choroba często bywa niewłaściwie zdiagnozowana. Do prawidłowej diagnozy potrzeba przeprowadzenia specjalistycznych i prawidłowo ukierunkowanych testów.
Sanfilippo jest chorobą postępującą i można ją podzielić na fazy:
W pierwszej fazie: Chore dziecko, zaczyna nieco później i gorzej mówić, można zauważyć niewielkie zniekształcenie twarzy a także pewne problemy z zachowaniem. Niektóre dzieci mają powiększoną głowę, wystające czoło, gęste brwi, grube włosy i skórę, krótką szyję i zaokrąglone brzuchy. Cechy twarzy są generalnie opisywane, jako „grube”. Chore dzieci są bardziej skłonne do infekcji zatok i uszu, biegunek, napięcie ścięgna Achillesa oraz innych problemów mięśniowych. Dzieci te mogą też mieć ubytki w zębach w związku z osłabionym szkliwem oraz bóle wynikające ze zwiększonego ciśnienia w nagromadzonych w głowie płynach. Objawy są rozległe i różnorodne.
W drugiej fazie: Chore dzieci stają się niezwykle aktywne, niespokojne, cierpią na bezsenność i wykazują wiele problemów wychowawczych. Wiele dzieci żuje różne rzeczy, chwyta ludzi lub przedmioty, głośno piszczy czy okazuje niewytłumaczalne lęki. Trzeba pamiętać, że te objawy są różne w zależności od dziecka. Z czasem zanika zdolność mówienia i komunikacji wraz z pojawianiem się kolejnych objawów. Zmniejsza się też motoryka dziecka oraz jego ciekawość poznawcza.
Trzecia faza: Choroba zbiera swoje ostateczne żniwo. Dziecko traci umiejętności chodzenia, mówienia i samodzielnego jedzenia. Organizm przestaje funkcjonować. Śmierć zabiera chore dzieci zazwyczaj we czesnym okresie nastoletnim, zdarzają się jednak przypadki, że chorzy dożywali dwudziestu kilku lat (lub nawet trzydziestu kilku w przypadku bardzo łagodnych odmian).
Obecnie nie ma lekarstwa na syndrom Sanfilippo. W większości przypadków leczenie polega na ograniczaniu i kontrolowaniu objawów choroby. Niezbędne są regularne konsultacje z szeregiem specjalistów jak neurolodzy, genetycy czy okuliści. Nie znaleziono skutecznych leków pomagających kontrolować problemy wychowawcze wynikające z MPS III. Leki przeciw drgawkowe mogą pomóc kontrolować napady padaczkowe, specjalne przyrządy umieszczane w ustach ułatwiają przełykanie, zazwyczaj potrzebne są też wózki inwalidzkie, szczególnie w ostatniej fazie choroby, kiedy zanika ruchomość dziecka.
Inne potencjalne metody leczenia obejmują enzymatyczną terapię zastępczą, która przekracza barierę krew – mózg, stanowiącą podstawowy problem w skutecznym leczeniu choroby. Dzięki tym metodom możliwe staje się leczenie objawów neurologicznych. Trwają także badania nad wykorzystaniem komórek macierzystych w leczeniu. Niezaprzeczalny jest fakt, iż wczesna diagnoza choroby ułatwia późniejsze leczenie jej objawów w porównaniu do sytuacji, kiedy choroba pozostaje nierozpoznana przez dłuższy okres czasu.